U RS-u godinama se koristi ista taktika za diskreditaciju protivnika.

foto: Pixabay

U Republici Srpskoj (RS) je već godinama prisutan „fenomen“ da sadržaj sa nekog anonimnog portala ili tabloida preuzme medij blizak vladajućoj strukturi u tom entitetu. Nakon toga dolazi do pokušaja „ozvaničenja“ tako što se preuzeta dezinformacija provlači kroz sadržaj u matičnim medijima, tematizuje se i prikljupljaju se reakcije zvaničnika.  Sumnjivi izvor i činjenica da je riječ o dezinformaciji nisu u fokusu.

Ovaj fenomen je u posljednja tri izborna procesa bio najizraženiji na Radio televiziji Republike Srpske (RTRS), iako ni ostali mediji bliski vladajućim u Republici Srpskoj (ATV i Srna) nisu bili „imuni“ na širenje dezinformacija na ovaj način.

U studiji slučaja analizirane su medijske objave pred Opšte izbore 2022. godine i komparirane sa sličnim primjerima diskreditacije, odnosno napada, prijetnji i kampanja omalovažavanja pojedinaca, kao i širenja dezinformacija, odnosno netačnih informacija koje se namjerno šire kako bi nanijele ozbiljnu društvenu štetu, iz izbornih ciklusa iz 2018 i 2020. godine.

U ovoj izbornoj godini kao slučajevi širenja dezinformacija i diskreditacija političkih protivnika preuzimanjem sadržaja sa anonimnih portala i pokušajem „ozvaničenja“ kroz sadržaj u matičnom mediju izdavajaju se navodi o finansiranju kampanje Jelene Trivić od američke administracije u iznosu od 10 miliona dolara, informacija da finansijska sredstva za pripremu Jelene Trivić najvećim dijelom stižu iz Velike Britanije i uplaćaju se na račun njemačke fondacije “Konrad Adenauer”, te snimak u kome Milan Radović navodno priznaje da Sjedinjene Američke Države (SAD) finansira opoziciju. 

Još jedna „informacija“ se pojavila na anonimnim portalima, ali je nisu prenijeli RTRS i ostali mainstream mediji bliski vladajućim strukturama u RS, tako da neće biti predmet analize. Ipak, navodimo je kao primjer pokušaja diskreditacije koji zadire u privatni život. Naime, portal Gradiska.news pustio je informaciju koju su dobili od „dobro upućenog izvora“ da je Jelena Trivić „u velikom strahu od moguće objave nekog snimka neprimjerenog sadržaja“, odnosno da postoji audio snimak „koji kruži društvenim mrežama i grupama, a na kojoj se prepoznaju glasovi Trivićeve i njenog šefa u „zanosu ljubavi, gdje pršti na sve strane““.

Portal Gradiska.news, inače, nema impressum, a na njihovoj Facebook stranici u sekciji „Informacije“ nije navedeno ništa osim broja osoba koje prate stranicu, tako da u potpunosti odgovara profilu anonimnog portala. Pored toga, i informacija o navodnom snimku odgovara matrici jer je navedeno da je dobijena od „dobro upućenog izvora“ čime se želi insinuirati da je riječ o autentičnoj informaciji.

"Pouzdani izvori" i širenje dezinformacija

Što se primjera za analizu tiče, informaciju da je Jelena Trivić dobila 10 miliona dolara od američke administracije objavio je portal Glas naroda. U impresumu ovog portala stoji da je urednik Neđeljko Peković, ali je o njemu nemoguće pronaći bilo šta, nigdje se njegovo ime ne spominje u kontekstu novinarstva.

U tekstu pod naslovom “Vašington za kampanju Jelene Trivić izdvojio 10 miliona dolara, krajnji cilj nestanak Republike Srpske!” navodi se da je administracija američkog predsjednika Džozefa Bajdena izdvojila 19,5 miliona KM za kampanju Jelene Trivić protiv Milorada Dodika.

“Ovaj iznos je tačno 10 miliona dolara koje su vojnim avionom u četvrtak 4. avgusta prenesene do aerodroma Sarajevo, gdje je taj novac, prema tvrdnjama našeg izvora, preuzeo brat Jelene Trivić, Igor Tešić, koji joj je šef štaba i vodi njenu kampanju”, saznaje Glas naroda iz “pouzdanih izvora”.

Čak su postavili i kopiju nečega što liči na dokument sa memorandumom Stejt departmenta za koji se ispostavilo da je lažan. Portal Istinomjer je ustanovio da je dokument falsifikat a informacija lažna.

Tekst je prvo preuzela Srna, a od njih i RTRS nakon čega kreće “ozvaničenje” tematizovanjem i prikupljanjem reakcija. Alternativna TV je objavila komentar delegata u Domu naroda Parlamentarne skupštine BiH Sredoja Novića iz Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) koji je naveo da “jedan broj zemalja Zapada ne žali ni milione ni kamione ni avione samo da bi srušili Milorada Dodika, kanididata te partije za predsjednika Republike Srpske”. Komentar je preuzeo RTRS, nakon čega je prenio još jedan komentar, ovaj put od poslanika SNSD-a u Predstavničkom domu PS BiH Sanje Vulić, koja je, između ostalog, navela da je “Јelena "fejk" Trivić projekat onih kojima smeta državotvorna Republika Srpska”.

“Sinhronizovani komentari” su nastavljeni i sljedeći dan. Član Glavnog odbora SNSD-a Staša Košarac je izjavio za Srnu, što je, naravno, prenio i RTRS, da je “sasvim jasno da kandidat Partije demokratskog progresa (PDP) za predsjednika Republike Srpske Јelena Trivić radi za međunarodni faktor”.

Simptomatično je da se već nakon par komentara na prvobitnu informaciju da je američka administracija izdvojila novac za kampanju Jelene Trivić više ne spominje izvor te informacije nego samo kritike od vladajućih, učvršćujući tako narativ o domaćim izdajnicima i stranim plaćenicima. Takođe, Jeleni Trivić nije pružena mogućnost da komentariše navedenu informaciju. Štaviše, prvo je Srna, a potom i RTRS, prenijela komentar poslanika SNSD-a u Narodnoj skupštini Republike Srpske Igora Žunića koji insinuira da Jelena Trivić nije demantovala informaciju o finansiranju od američke administracije, što, prema njemu, predstavlja dokaz da je informacija o finansiranju Jelene Trivić od Amerikanaca istinita, bez obzira što je Trivićeva komentarisala ove navode na svojoj fejsbuk stranici.

"Strani plaćenici", lažne vijesti i manipuliacije

Sličan primjer, samo sa drugim “stranim plaćenikom”, uočen je i u slučaju informacije da finansijska sredstva za pripremu Jelene Trivić najvećim dijelom stižu iz Velike Britanije i uplaćaju se na račun njemačke fondacije “Konrad Adenauer” koju je objavio portal Politicki.rs. Ovaj portal, inače, u sekciji “O nama” nema navedene podatke o vlasničkoj strukturi, uredništvu i članovima redakcije. Samo je navedeno da je portal politicki.rs “blog nekoliko prijatelja koji sa vama dele aktuelne vesti, razmišljanja, komentare, groznu i surovu stvarnost, tešku prošlost i ne baš veselu budućnost”.

U tekstu pod naslovom “Prljave predizborne igre zapadno-bošnjačke koalicije i opozicije u Republici Srpskoj”  portal se poziva na “izvore u Sarajevu” koji navode da se “uplate vrše preko ove fondacije, da bi se prikrio tok novca, ali i zbog bojazni da bi rukovodstvo opozicione Partije demokratskog progresa, čiji je lider Branislav Borenović, ta sredstva iskoristilo za lične potrebe”.

“Sagovornik” portala Politicki.rs navodi da je “u kampanju Trivićeve angažovana i Ambasada Velike Britanije u BiH koja apeluje, u pregovaru sa bošnjačkim partijama, da njihovi članovi, koji žive u Republici Srpskoj, glasaju za Jelenu Trivić”.

Na kraju naglašavaju da je to “bez sumnje još jedna perfidna igra Gordog Albiona, koji bi da sklone Dodika kako bi sa Republikom Srpskom, kojoj je Dodik povratio samopouzdanje, pobednički i slobodarski duh, što ne može da podnese bošnjačko-zapadna koalicija, koja je nažalost u svom naumu, jednim delom instrumentalizovala neke iz opozicije u Republici Srpskoj poput Partije demokratskog progresa i Jelene Trivić, kako bi Republiku Srpsku ustrojili po svom nahođenju”.

Portal Raskrinkavanje je ovu informaciju označio kao lažnu vijest, svrstavši je u manipulativni izborni narativ, što nije spriječilo Srnu da prenese ovaj tekst, a RTRS da ga preuzme od Srne. Tekst je preuzela i ATV.

I u ovom slučaju je uslijedila reakcija vladajućih nakon čega je prvobitna informacija “nadograđena” komentarima i izjavama. Tako je RTRS prenio komentar Staše Košarca koji je, između ostalog, izjavio da je “neophodno definisati činjenice koje ukazuju na povezanost Јelene Trivić, kandidata opozicije za predsjednika Republike Srpske na predstojećim izborima sa globalističkim organizacijama jer je ona stipendista Fondacije "Konrad Adenauer"”. Više se nije spominjao izvor nego samo informacija o navodnoj vezi Jelene Trivić i Fondacije "Konrad Adenauer", uopšte o navodnoj vezi sa strancima.

Mediji koji "hrane" dezinformacije

Posljednji primjer je “eksluzivni” snimak na kome Milan Radović “priznaje” da opozicija prima novac iz inostranstva čime kupuje glasove, koji je objavio Faktor magazin. Snimak je magazinu Faktor dostavljen anonimno, dok izvor, kako naglašavaju, tvrdi da je snimak autetičan. Kao što se može vidjeti, matrica je ista kao i u prethodnim slučajevima. Informaciju dostavlja anonimni izvor “blizak redakciji”, dok se ista bez provjere objavljuje insistirajući na tome da je autentična.

U tekstu se, inače, ističe da je snimak nastao krajem avgusta ove godine u jednom poznatom restoranu, dok je Faktor magazin imao uvid u sadržaj razgovora.

Navodi se da Radović priznaje da opozicija dobija milione maraka iz inostranstva, “prije svega za kupovinu glasova, ali i plaćanje medija i novinara poput Slobodana Vaskovića”.

Ovaj put je informaciju prvo prenijela ATV, a od njega RTRS. Bez obzira što je Milan Radović izjavio da je u pitanju falsifikat, čak je i podnio tužbu protiv RTRS-a, mediji bliski vladajućim strutkturama u RS su nastavili sa tematizovanjem insistirajući na narativu o stranim plaćenicima i domaćim izdajnicima.

Tako je Radovan Kovačević, savjetnik Milorada Dodika, izjavio za ATV da je “u te stvari lako povjerovati”. Njegov komentar su prenijeli RTRS i Srna, nakon čega je RTRS tematizovao priču o Radovićevom snimku čime je u prvi plan stavio navedenu informaciju bez rasprave o autentičnosti snimka.

"Ozvaničenje" lažnih vijesti

Da navedeni primjeri nisu izolovani slučajevi, i da mediji bliski vlastima u Republici Srpskoj u kontinuitetu diskredituju opoziciju šireći dezinformacije primjenjujući identičnu matricu, pokazuju slučajevi iz prethodnih izbornih ciklusa, od prije dvije i četiri godine.

Posebno je „zanimljiv“ slučaj od prije četiri godine kada je srpski tabloid Alo! objavio informaciju da strane obavještajne službe pripremaju haos u Banjaluci. Tekst je u međuvremenu povučen zato što je portal Raskrinkavanje ocijenio da su navodi u tekstu lažni i da su teorija zavjere. Alo! je objavio ispravku navodeći da tajne službe ne spremaju haos u Banjaluci. Sve što je ostalo od prethodne informacije je adresa linka koja upućuje da su u naslov stavili da tajne službe spremaju haos.

Tada, kao i sada, u medijima bliskim vladajućim strukturama u RS širio se narativ o domaćim izdajnicima i stranim plaćenicima. Isticalo se da strani obavještajci u saradnji sa bosanskom službom i dijelom opozicije koriste tragičnu smrt Davida Dragičevića za rušenje Milorada Dodika, kao i da je na sceni „žestok udar na Republiku Srpsku, s ciljem totalne destabilizacije aktuelne vlasti i predsednika Milorada Dodika“.

Informaciju da se u Banjaluci sprema haos prenio je RTRS, kao i ATV. U narednim danima RTRS je prenosio reakcije i saopštenja o tome „da se očekuje izazivanje nemira i protesta po instrukcijama američkih, engleskih i muslimanskih obavještajnih službi“, učvršćujući narativ o domaćim izdajnicima i stranim plaćenicima.

Kako su se približavali izbori, tako se i narativ zaoštravao. Neposredno pred izbore u medijima su kružile priče, koje je opet prvi plasirao tabloid Alo!, da je pred proteste grupe građana „Pravda za Davida“ u Banjaluci u sarajevskim naseljima Bistrik, Vraca i Hrasno bilo parkirano između 50 i 60 autobusa koji su trebali krenuti put Banjaluke. Čak su tvrdili da se u međuentitetskim mjestima Tešanj i Jelah u jednoj porodičnoj kući vrši isplata dnevnica za one koji su spremni da krenu na Trg Krajine na protest. Dnevnice su varirale od toga ko je koliko „lud“, kako se tvrdilo, što je čovjek luđi i spreman veću glupost da napravi, dnevnica je bila veća. Inače, redakcija platforme Raskrinkavanje provjerila je tada ove navode i ustanovila da je riječ o lažnoj vijesti i teoriji zavjere.

Tabloid Alo! je opet objavio ispravku navodeći da „nije bilo 50 do 60 parkiranih autobusa ni u jednom od navedenih naselja“. U ispravci su naveli da su objavili vijest bez ijednog dokaza. Opet je u adresi linka ostao zabilježen prvobitni naslov u kome su tvrdili da su otkrili „pakleni plan za miting Dodika u Banjaluci“, i da postoje "ludaci" spremni na sve“, dok se u Banjaluci „očekuje pakao". Bez obzira što su nakon izvjesnog vremena povukli prethodne tvrdnje koje su bile lažne, šteta je već bila učinjena. Mediji bliski vladajućim strukturama u RS prenosili su navedene informacije i razrađivali ih dalje tematizacijom i prikupljanjem komentara i reakcija, bez provjere autentičnosti izvora i informacije.

RTRS i ATV su tako, bez provjere, prenijele navode Srne da su „na području Banjaluke primijećene grupe lica iz Federacije BiH koje su od ranije poznate bezbjednosnim agencijama u BiH kao osobe sklone kriminalnim radnjama“. Navodili su da su u Banjaluku došli da prisustvuju skupu grupe "Pravda za Davida" „sa namjerom da izazovu incidente“.

RTRS u nastavku tematizuje navode o planiranom haosu nastojeći da „ozvaniči“ tu informaciju zanemarujući njenu istinitost. U tekstu pod naslovom „Visok rizik u Banjaluci u narednim satima; Kako spriječiti haos?“ navodi se da će se na „okupljanje sliti i navijačke i huliganske grupe iz Federacije BiH“, kao i da će na protest doći „pojedini ratni komandanti i veterani Armije BiH u namjeri da nasilno obore vlast u Srpskoj prema scenariju uvježbanom na kijevskom Majdanu“. Šireći dezinformacije, RTRS je čak insinuirao da je na sceni „pokušaj 5. oktobra i u Republici Srpskoj“. Sublimirajući sve izjave, saopštenja i reakcije analitičara bliskih vladajućim strukturama, RTRS ističe da „predstavnici raznih ekstremitičkih i sličnih organizacija žele da dođu u Banjaluku da bi zapalili sukob koji treba da preraste u srpski požar koji bi na kraju doveo do uništenja Republike Srpske“.

Identična matrica

Matrica je opet identična – od dezinformacije iz sumnjivog izvora koja je objavljena na nekom anonimnom portalu ili tabloidu, preko prenošenja medija bliskih vlastima u Republici Srpskoj, do tematizacije i pokušaja „ozvaničenja“ zanemarujući autentičnost informacije.

Prije dvije godine, neposredno pred Lokalne izbore 2020. godine, portaloidi bez impresuma bliski vladajućim strukturama, koji su u međuvremenu ugašeni, nastavili su sa uobičajenom praksom spinovanja, manipulacije i etiketiranja političkih protivnika označavajući ih kao strane plaćenike, izdajnike ili “programere obojenih revolucija”.

Kao i u prethodnim slučajevima, mogla se prepoznati matrica koja dominira u tekstovima koje objavljuju mediji bliski vladajućim strukturama. Politički protivnici i svi oni koji razmišljaju drugačije od vladajućih označavaju se izdajnicima, plaćenicima ili “obojenim revolucionarima”. Naravno, po već isprobanom receptu, kad neki portaloid pusti ovakav ili sličan spin, ubrzo ga prenesu i mediji bliski vlastima u RS, u ovom slučaju ATV.

Svih ovih godina matrica je bila identična. Prvo je „informaciju“ objavio neki anonimni portal ili tabloid, pozivajući se na „provjerene“ izvore. Zatim je istu informaciju prenijela ili prvo Srna pa od nje RTRS i ATV, ili su ovi mediji direktno preuzimali informacije od tih portala. Nakon toga su slijedile reakcije, komentari i saopštenja „stručnjaka“, nakon čega je u fokusu javnosti ostajala samo informacija o navodnim udarima na Republiku Srpsku, obojenim revolucijama, stranim plaćenicima i domaćim izdajnicima, dok se portal koji je objavio informaciju, kao i izvor iste, više nisu spominjali. Na taj način se više nije raspravljalo o autentičnosti informacije, dok je deizinformacija postajala opšte prihvaćena činjenica.

                                                                                                                                                    Monitoring online sadržaja tokom Općih izbora 2022.