Politički sukob je dobio na snazi upotrebom politički kontrolisanih medija.

foto: Đorđe Vujatović

Biračka mjesta zatvorena su prije mjesec i po, glasovi su više puta prebrojani, Centralna izborna komisija (CIK), nakon silnih administrativnih problema, saopštila je rezultate. Politička situacija, kao i agresivne aktivnosti političkih subjekata na medijski posredovanu javnost, od završetka izbora do objavljivanja konačnih rezultata, pokazuje da je postizborna retorika postala oštrija od one u predizbornom periodu.

Od trenutka, kada je CIK 2. novembra zvanično utvrdio i objavilo rezultate Opštih izbora, situacija između političkih subjekata u Republici Srpskoj (RS) donekle se smiruje. Od izborne noći pa do tada, vođena je oštra debata između dva jasno polarisana bloka, u kojima je s jedne strane vlast koju predvodi Savez nezavisnih socijaldemokrata (SNSD), a s druge opozicione Srpska demokratska stranka (SDS), Partija demokratskog progresa (PDP), te Lista za Pravdu i red Nebojša Vukanović.

Taj politički sukob na snazi je dobio upotrebom navijački nastrojenih i politički kontrolisanih medija, među kojim su se posebno isticali Radio televizija Republike Srpske (RTRS) i Alternativna televizija (ATV) koju je u januaru ove godine sankcionisalo Ministarstvo finansija Sjedinjenih Američkih Država (SAD) zbog, kako su naveli, „koruptivnih aktivnosti Milorada Dodika i kontinuiranih prijetnji stabilnosti i teritorijalnom integritetu” Bosne i Hercegovine (BiH). Dodik "izvodi ličnu kontrolu nad ATV-om", odobrava sadržaje i koruptivno usmjerava vladine ugovore prema toj kući, navodi se u saopštenju Ministarstva finansija SAD.  I agencija SRNA  i Faktor magazin imali su jasnu ulogu u podržavanju stavova SNSD-a i Dodika, te diskreditaciji njegove protivkandidatkinje Jelene Trivić i ostatka opozicije.

S druge strane, opozicione stranke su najveću podršku imale od BN Televizije, koja je kompletne emisije posvetila rezultatima izbora i izbornim nepravilnostima.

Na taj način još jednom su potvrđene teze o neraskidivim odnosima između politike, medija i društva. Kako u analizi Mediji i politika na bh. način: Brak iz interesa navodi doktor komunikoloških nauka Vuk Vučetić, u BiH se odnos medija i politike ogleda u (gotovo eksplicitnoj) instrumentalizaciji medija od različitih političkih subjekata i/ili vlasti, što se jasno vidjelo i u postizbornom periodu u Republici Srpskoj.

“Osnovna karakteristika odnosa između medija i politike u BiH je klijentelizam. Politički patroni finansiraju i politički podržavaju svoje medijske “miljenike” dok sa druge strane dobijaju medijski prostor kao i navijačko izvještavanje. Simbioza koja postoji između medija i politike nije nova stvar. Istorijski gledano, takav odnos praktično postoji od kada postoje mediji”, kaže Vučetić za Mediacentar Sarajevo.

Dodaje da je najveći dio tradicionalnih masovnih medija očigledno zavisi od različitih političkih subjekata koji ih podržavaju ili finansiraju. Slična situacija je i sa (divljim) online portalima koji su u ekspanziji pogotovo tokom predizborne kampanje. 

Prema njegovim riječima, portali su postali idealno sredstvo za političku predizbornu bitku, a osnovne dvije tehnike su blaćenje političkih protivnika sa jedne, odnosno navijanje za političke patrone sa druge strane.  

Izborni rezultati kao okidač za dodatnu polarizaciju medija

Okidač za postizbornu krizu bilo je proglašenje izborne pobjede dva kandidata za predsjednika Republike Srpske. Opozicija je pobjedu proglasila nekoliko časova nakon zatvaranja izbornih mjesta, isto je učinio i Milorad Dodik.

Pojedini mediji su prvo oprezno izvještavali o izbornim rezultatima koji su koristili izvore iz svih političkih stranaka. Ipak, već u popodnevnim časovima, 3. oktobra, počelo je zaoštravanje situacije. Tako je, na primjer, član Glavnog odbora SNSD Saša Aulić to što je opozicija proglasila pobjedu nazvao potezom koji se graniči sa terorizmom.

RTRS je isti dan u centralnom Dnevniku emitovao i anketu iz nekoliko gradova u Republici Srpskoj, koju su objavili i na zvaničnoj web stranici, sa naslovom “Za građane Srpske ponašanje PDP-a i njihovih političara – neprimjereno”.

Veoma je zanimljivo da je u pomenutoj anketi, sa trajanjem 1.49 minuta kroz odgovore osam anketiranih građana delegirano čak pet političkih tema koje su dominirale i u predizbornom periodu: neodgovornost opozicije, način izbora i sastav Centralne izborne komisije, miješanje stranog faktora, huškanje, destabilizacija Republike Srpske, kao i eksplicitna podrška određenoj političkoj opiciji.

S druge strane, BN TV je počela sa emitovanjem priloga o brojnim situacijama koje su se dešavale na izbornim mjestima. Dan nakon završenih Opštih izbora u Dnevniku je emitovan prilog u kojem predsjednik biračkog mjesta pred kamerom priznaje da je pogrešno upisao rezultate izbora. Prethodno su predstavnici opozicionog PDP-a održali konferenciju za medije na kojoj su problematizovali pitanje integriteta izbornog procesa. Kako su tada naveli, izborne malverzacije su dovele do boljeg rezultata Milorada Dodika.

Optužbe počinju stizati i od drugih političkih subjekata koji se nalaze unutar dva dominantna bloka. Dr Nenad Bjeković, iz Liste za pravdu i red dešavanja na izborima nazvao je državnim udarom.

Tako se već prvi dan formirala matrica sa dva dominantna narativa koji su preovladavali kroz cijeli postizborni proces: jedan o režiranom izazivanju haosa od neodgovorne opozicije, a drugi o pokradenim izborima, odnosno izbornim nepravilnostima.

Ono što je takođe specifično, nametanje čisto političkih tema u potpunosti je promijenilo koncept centralnog dnevnika na RTRS, u odnosu na mjesec ranije. Prema analizi izvještavanja koju su radile Medijske inicijative, u predizbornom periodu u Dnevniku 2 je bilo objavljeno čak 126 informacija (priloga, vijesti) sa udjelom od 46 posto o ekonomiji i razvoju zemlje, dok su u postizbornom periodu te teme izašle iz fokusa.

Ogoljena politička pristrasnost medija

Novinar Vladimir Šušak smatra da je, kada je riječ o političkim temama, ipak nastavljena retorika koja je bila i u predizbornom periodu.

„Jedan od glavnih razloga za to je što je priča o brojanju glasova i o konačnim rezultatima izbora nije dugo završena. Dakle, ta predizborna atmosfera i atmosfera izborne noći jednostavno se prelila u ovaj čitav period u kojem smo bili u periodu neizvjesnosti i sa pitanjem šta će se desiti. S druge strane, kod nas je predizborna kampanja konstantna. Ta retorika, iz tog ugla gledano je uobičajena na političkoj sceni“, smatra Šušak.

Mediji u BiH su, smatra on, u posljednjoj predizbornoj kampanji, te izvještavanjem nakon završenog glasanja i očekivanju izbornih rezultata do kraja ogolili svoju političku pripadnost.

S druge strane, psiholog Srđan Puhalo kaže da retorika političara, ali i medija, nije bila ista prije i nakon izbora, prije svega zbog činjnice da su političke partija u predizbornom periodu željeli da pokažu u pozitivnom svjetlu kandidate i opcije koje zastupaju.

„Trebalo je prije izbora da pokažu da su najbolji, najljepši i najpametniji, a sada imaju ulogu da zaboravimo sve što su tada govorili zbog nekih mogućih koalicija ili u kreiranju vlasti. Onda na pojedinim nivoima vidimo da do juče najveći protivnici pa čak i neprijatelji negdje ublažavaju čitavu retoriku i pokazuje kako se ne može formirati vlast bez njih, kako nije ni dobro ući bez njih“, objašnjava Puhalo.

Kada se govori o konkretnom sukobu, dodaje on, utisak da je postizborna retorika čak i puno gora nego ona prije izbora. Na taj način se, kako objašnjava, stvara klima u kojoj politički subjekti ponižavaju protivkandidate, mediji sve to prenose pa je javnost navikla na takvu vrstu retorike.

„Ne vidim da se čitava ta retorika prima kod ljudi, ali ono što se priča, čini da se čovjeku ogadi i ono malo dobre slike o političarima i političkim partijama i da je to kontroproduktivno. Doći će sljedeći izbori, a vi ćete imati ljude kojima se ogadila politika, a to se dešava više zahvaljujući medijima nego političarima. Mediji bez ikakvog filtera prenose izjave političara i možemo reći da aktivno učestvuju u kreiranju takve situacije“, dodaje Puhalo.

Čekanje izbornih rezultata, ali i dalje zaoštravanje političke situacije donijelo je  sve češće etiketiranje i vrijeđanje političkih oponenata, što su mediji prenosili. To je posebno bilo izraženo u periodima kada je opozicija u Republici Srpskoj organizovala proteste u Banjaluci.

“Cijenim da je talas komercijalizacije i tabloidizacije medija doveo do toga su mediji (ne)svjesno postali aktivni saučesnici kreiranja kriza u društvu. U trci za profitom nerijetko se zanemaruju profesionalni standardi izvještavanja, pa su bombastični naslovi, i tekstovi u kojima se prednost daje skandalima, aferama dok sa druge strane neke pozitivne teme nisu dobijale toliko prostora”, smatra Vuk Vučetić.

Prema njegovim riječima došlo je do porasta različitih naručenih priloga i objava u kojima se targetiraju politički neistomišljenici.

“Takođe ono što je važno istaći jesu različite debate i emisije u kojima učestvuju tzv. nezavisni analitičari. Pažljivim odabirom sagovornika mediji su usmjeravali javnu debatu o određenim temama kao što su u konkretnom slučaju bili rezultati izbora, protesti opozicije ili kontramiting vlasti i sl. Specifičnom kontekstualizacijom odnosno interpretacijom ovih događaja koje su navodno u službi pojašnjavanja političke stvarnosti se zapravo doprinosi dodatnoj polarizaciji u društvu i stvaranju kriza”, napominje Vučetić

Nakon izbornih rezultata, prvo je opozicija organizovala dva protestna skupa, a onda i vladajuće stranke (iako je protest vlasti paradoks sam po sebi), pod sloganom odbrane narodne volje, odbrane otadžbine i nacije. Korišten je identični dekor, sa nacionalnim zastavama, nacionalnim pjesmama. Jedina bitnija razlika su bile poruke na transparentima, a skupovi su direktno emitovani u programima BN televizije (opozicija) i RTRS (vladajuće stranke).

Međutim, ni ovaj segment nije prošao bez već dobro poznatog narativa o “obojenim revolucijama”, tj. orkestriranim, obojenim protestima kojima se zamagljuje suština problema, državnom udaru i preuzimanju vlasti na ulicama. 

I dalje se kao dominantne teme pojavljuju neprovjerene informacije koje su generisane na relativno novim i anonimnim portalima, ali koje dobijaju prostor u mainstream medijima  Takve teme  komentarišu političari, kao i analitičari, dajući im mogućnost da dođu do šire publike.

S druge strane objavljuju se neprovjerene optužbe o krađi izbornog materijala i direktnom učešću političkog vrha u te radnje.

Vladimir Šušak kaže da nije moguće potpuno izbjegavanje lažnih informacija posebno onih koji diskredituju političke protivnike, ali da je posao medija da takve informacije stave u pravi kontekst.

„Da li je neka informacija neprimjerena, da li je nju moguću provjeriti, da li je nešto lažna vijest? Možete objaviti, ali stavite u kontekst ako mislite da je riječ o lažnoj vijesti, staviti napomenu da je nemoguće provjeriti. Nije stvar ni u ignorisanju, biće uvijek medija koji će to bespogovorno objaviti, ali odgovornost medija je da svaku informaciju u određeni kontekst“, govori Šušak.

Mediji u republici Srpskoj dodatno produbljivali političku krizu

Psiholog Srđan Puhalo ističe kako je uloga medija u političkim procesima aktivna, te da su mediji preuzeli incijativu i dodatno produbljuju političku situaciju.

„Ako vidite šta radi, na primjer ATV, to više nije izvještavanje, to je klasično navijanje. Ista je situacija i sa RTRS-om, a s druge strane isto to radi i BN. U Federaciji to se radi pogotovo. U zavisnosti od toga čiji je medij, on tako i žargonski rečeno čereči političke protivnike“, kaže Puhalo.

Napominje da gledajući te medije, osjeća se sve manje obaviješten, te da samim tim gubi i povjerenje u pojedine medije.

„Sad teško možemo razlučiti ko laže, a ko govori istinu, a pogotovo u onim prvim trenucima. Kad prođe određene vrijeme to će se iskristalisati, a onda je kasno, zato što je ta tema prežvakana i odbačena. Druga stvar koja je tu vrlo važna je kako vratiti kredibilitet medija prije i poslije izbora. Znači, s jedne strane pred izbore nas ubjeđuju za koga trebamo glasati, a s druge strane poslije izbora nas ubjeđuju da su oni objektivni, nepristrasni i objektivni. Prosto se gubi kredibilitet u toj političkoj borbi“ , navodi on.

Nezadovoljstvo izvještavanjem RTRS-a imali su i u opoziciji u Republici Srpskoj, pa su treći protest u postizbornom periodu posvetili izvještavanju te medijske kuće.

„Nijedan javni TV servis na svijetu ne sije toliko mržnje prema opoziciji i nije toliko ostrašćen kao što je to RTRS. Njihovo svakodnevno, višegodišnje satanizovanje opozicionih lidera, koje je kulminiralo izmišljenim dokumentom američke vlade i famoznih 10 miliona dolara, velika je opasnost za Republiku Srpsku, donosi podjele i razdor u narod i zato ćemo sve češće biti pred RTRS, sve dok ta naša institucija ne bude slobodna“, izjavio je 2. novembra Igor Crnadak, zvaničnik PDP.

Ova ocjena, nije ostala bez komentara iz vladajuće stranke. Tako je Srđan Mazalica iz SNSD-a rekao kako je opozicija u Republici Srpskoj u „stanju očaja“, koje predstavlja problem za taj bosanskohercegovački entitet.

„Upravo zato što su oni uzurpirali institucije BiH i iskoristili ih za obračun sa vlastima Srpske. Srpska je oštećena time što se o predsjedniku Republike Srpske odlučivalo u ponovnom kontrolnom brojanju u Sarajevu“, rekao je on.

___