Zakoni na papiru, nekažnjivost, netransparentno sufinansiranje medija – Evropska komisija donosi sve na šta organizacije civilnog društva godinama ukazuju, konstatuje NUNS.

foto: Unsplash / Ilustracija

Evropska komisija je, u Izvještaju o proširenju za sve države kandidatkinje, konstatovala nazadovanje u oblasti slobode izražavanja u Srbiji. Okruženje za novinare i redakcije pogoršalo se tokom izvještajnog perioda, SLAPP tužbe sve više sputavaju istraživačke medije, a medijski zakoni iz 2023. provode se neujednačeno, prenosi Nezavisno udruženje novinara Srbije (NUNS).

Posebno je problematičan rad Regulatornog tijela za elektronske medije (REM), uz trajne sumnje u njegovu faktičku nezavisnost i činjenicu da novi Savjet nije izabran do zakonskog roka, odnosno do 4. novembra 2024. Komisija upozorava i na politički i ekonomski uticaj na uređivačke politike, kao i na zastrašujući efekt ponavljanih izjava visokih zvaničnika o radu novinara.

Godinama unazad, novinarska i medijska udruženja, kao i druge nevladine organizacije, ukazuju na spomenute probleme, konstatuje NUNS.

U Izvještaju Evropske komisije o Srbiji navodi se da su porasli slučajevi prijetnji, zastrašivanja, govora mržnje i nasilja nad novinarima, uz napomenu da vlasti takve incidente ne osuđuju dosljedno. Posebno su ugrožene novinarke i lokalni reporteri, dok je nekolicini stranih novinara uoči protesta odbijen ulazak u zemlju. Zabilježeni su i objavljivanje ličnih podataka novinara, fizički napadi, ponekad i u prisustvu policije koja nije reagovala, ali i upotreba policijske sile, onemogućavanje izvještavanja i kratkotrajna zadržavanja.

NUNS tokom ove godine bilježi nagli porast napada na novinare, uz neujednačen i spor institucionalni odgovor. Takva praksa, uz učestalo targetiranje novinara od strane funkcionera, produbljuje krizu slobode medija i prijeti javnom pravu na informisanje, ukazuje NUNS.

Nagli skok nasilja nad novinarima

Prema podacima koje je prikupio NUNS, nagli skok nasilja nad novinarima zabilježen je naročito tokom protesta. Od marta do sredine oktobra evidentiran je 51 slučaj postupanja policije prema novinarima (napadi, arbitrarna zadržavanja, neosnovana legitimisanja) i 18 slučajeva u kojima policija nije reagovala na napade na adekvatan način. Do kraja oktobra, NUNS je registrovao ukupno 299 napada i pritisaka, gotovo dvostruko više nego tokom cijele prošle godine (168). Novinari na terenu, posebno mladi freelancers, fotoreporteri i snimatelji, najizloženiji su riziku. Dodatni problem je, kako je zabilježila Fondacija „Slavko Ćuruvija“, targetiranje novinara od strane državnih funkcionera (137 slučajeva u augustu, 141 u septembru i u oktobru 136), što pojačava rizike i podstiče atmosferu nekažnjivosti.

Kako bi se ostvario napredak u ovoj oblasti, Evropska komisija poručuje da Srbija treba da obezbjedi „jaču zaštitu i bezbjednost novinara, tako što će visoki zvaničnici prestati sa verbalnim napadima na novinare koji uključuju zastrašivanje, stigmatizaciju i delegitimizaciju i brzo postupati po svakoj prijetnji ili slučaju fizičkog i verbalnog nasilja i, po potrebi, javno ih osuditi, istražiti ili procesuirati.“

Evropska komsija dalje konstatuje da „slučajevi strateških tužbi protiv učešća javnosti (SLAPP) sve više ometaju rad istraživačkih medija“. Novinarske i medijske organizacije u Srbiji su više puta ukazivale na to da se nezavisni mediji i novinari u Srbiji sve češće suočavaju sa tužbama zbog „povrede ugleda i časti“ jer su objavili neku informaciju koju su „moćnici“ htjeli da sakriju od javnosti. U posljednje vrijeme podnose se i privatne krivične tužbe u kojima se traže zatvorske kazne za novinare i zabrana obavljanja novinarskog posla (KRIK, Nova), ali i krivične prijave za djela koja se gone po službenoj dužnosti (Radar).

Evropski parlament krajem februara prošle godine usvojio je Anti-SLAPP direktivu, na inicijativu Evropske komisije, koja sadrži ključne preporuke za rano odbacivanje neosnovanih tužbi protiv novinara i aktivista. Direktiva je postala prvi obavezujući pravni instrument sudovima u borbi protiv strateških tužbi u Evropi. Ipak, ona nije obavezujuća i za kandidate za članstvo u EU. Međutim, kako Evropska komisija preporučuje da se Srbija uskladi sa evropskim zakonodavstvom, racionalno je očekivati primjenu ovog dokumenta, što bi značajno uticalo na poboljšanje u oblasti slobode izražavanja.

Izvještaj Komisije ukazuje i na porast pritužbi na upotrebu špijunskog softvera i forenzičkih alata na mobilnim telefonima branitelja ljudskih prava i novinara. Kako piše u izvještaju, jedan predmet koji obuhvata najmanje sedam osoba nalazi se u predistražnoj fazi bez vidljivog napretka.

Otpuštanja novinara zbog javno iznesenih ličnih stavova

Medijski zakoni iz 2023. godine takođe su neujednačeno sprovođeni, navodi Evropska komisija. Posebno je spomenut REM, uz konstataciju da „nije u potpunosti vršio svoj mandat, a ozbiljne sumnje u njegovu faktičku nezavisnost i dalje postoje“. Istaknuto je da Srbija godinu dana nema Savjet REM-a i da je postupak izbora nedavno napredovao uz međunarodno posredovanje.

U izvještaju se navodi i da su povećane bojazni o uređivačkoj autonomiji, ograničenom pluralizmu i pristranom izvještavanju u korist vlasti, kada je u pitanju rad javnog servisa.

Evropska komisija, dalje, u izvještaju poručuje da je potrebno sprovođenje novih medijskih zakona „na način koji poštuje i slovo i duh zakona, uključujući nezavisnost medijskog regulatora“.

Evropska komisija pozvala je Srbiju da „obezbijedi transparentno i pravično sufinansiranje medijskih sadržaja koji služe javnom interesu, kao i potpunu transparentnost vlasništva nad medijima i oglašavanja“.

Komisija primjećuje da su zabilježena i otpuštanja novinara zbog javno iznesenih ličnih stavova, a spominju se i procurili razgovori između direktora privatne United grupe i Telekoma Srbije (Stan Miller i Vladimir Lučić) izazvali su zabrinutost zbog političkih pritisaka na medije kritične prema vlastima. Takođe, navodi se i da novinari rade u otežanim uslovima, često bez adekvatnih ugovora i uz nestabilno finansiranje. U februaru 2025. više medijskih udruženja suspendovalo je učešće u vladinim radnim grupama i Stalnoj radnoj grupi za bezbjednost novinara.

Evropska komisija je pozvala Srbiju i da izmijeni zakone radi usklađivanja sa Evropskim aktom o slobodi medija (EMFA) i povezanim evropskim standardima, što je u skladu sa usvojenom medijskom strategijom. Ovim aktom uspostavlja se novi skup pravila za zaštitu pluralizma i nezavisnosti medija, što bi trebalo da spriječi politički i ekonomski uticaj na uređivačke politike medija.

Izvor: NUNS

___