Prije 33 godine vojska bosanskih Srba granatirala je i zapalila sarajevsku Vijećnicu. Prije nekoliko dana u Banjaluci je osvanuo još jedan mural posvećen presuđenom ratnom zločincu Ratku Mladiću. U kakvoj su vezi ova dva događaja?

Foto: Vijećnica/Općina Stari Grad Sarajevo

Počnimo ovu priču pitanjem. Ko je bio general Aleksandar Ler (Alexander Löhr)? Bio je komandant vazduhoplovne flote nacističke Njemačke koja je bombardovala Beograd 6. aprila 1941. Posljedice? Više od 2000 ubijenih stanovnika Beograda, porušene stotine zgrada, a oštećeno nekoliko hiljada. Zapaljena je i uništena Narodna biblioteka koja je čuvala duhovno blago Srbije. Nepovratno su nestali rukopisi iz 15. vijeka, stotine hiljada knjiga, povelja, kartografskih zbirki, časopisa i novina, dokumenti iz turskog vremena...

Ko je bio Ratko Mladić? Bio je komandant Glavnog štaba Vojske Republike Srpske, direktno je komandovao bombardovanjem Sarajeva 29. maja 1992. i bio odgovoran za stotine smrtonosnih udara na ovaj grad narednih mjeseci i godina. Koliko je Sarajlija, od njih 11.000 ubijenih za četiri godine opsade, poginulo od Mladićeve komande, ne zna se precizno. Ono što se sigurno zna jeste da su u tim napadima zapaljene i uništene Nacionalna biblioteka u Vijećnici i jedinstveni Orijentalni institut. Dva miliona knjiga, zbirke članaka, rukopisa, novina, podaci o zemljištima, vakufima, rukopisna građa između 15. i 19. vijeka, uključujući najstariju knjigu iz 1023. godine...

General Ler je tokom Drugog svjetskog rata komandovao njemačkim trupama na širem prostoru Balkana, grupa Jugoistok. Organizovao je dvije najveće operacije njemačke vojske protiv Titovih partizana: operacije „Weiss“ i „Schwarz“, kod nas poznatije kao „Bitka na Neretvi“ i „Bitka na Sutjesci“. Želio je ovdje uspostaviti mir, „pa makar to bio i mir groblja“. Uspio je da se krajem rata povuče s poraženim njemačkim trupama (Grupa armija E) do Austrije, gdje je zarobljen od engleskih vojnih snaga. One su ga isporučile Jugoslaviji, koja je generala Lera, zbog bombardovanja Beograda, ranije optužila za ratni zločin. Osuđen je i kao ratni zločinac strijeljan u aprilu 1947.

General Mladić je komandovao vojskom bosanskih Srba od početka do kraja rata u Bosni i Hercegovini. Njegov cilj je bio da vojno održi strateške ciljeve srpske politike u BiH, utvrđene na sjednici Narodne skupštine na Palama 12. maja 1992. Ciljevi: da se Srbi u Bosni i Hercegovini zauvijek razdvoje od Hrvata i Muslimana, uspostavi koridor Krajina – Srbija, omogući trajna veza sa Srbijom na Drini (osvoje i očiste gradovi Bijeljina, Zvornik, Višegrad, Srebrenica, područje Žepe, Goražde i Foča), održi rijeka Neretva kao granica sa Hrvatima, uspostavi srpski dio Sarajeva te izdejstvuje izlaz na more. Ratko Mladić je komandovao vojskom koja je ušla u Srebrenicu i u kojoj je, samo u nekoliko dana jula 1995., ubijeno i nestalo više od 8000 Bošnjaka. „To je bio genocid“, presudio je Međunarodni sud pravde u Hagu februara 2007. Ratko Mladić je optužen za ratne zločine prvi put 25. jula 1995. Druga optužnica je potvrđena novembra 1995., treća izmijenjena oktobra 2002. i četvrta maja 2010., po kojoj je u Haškom sudu pravosnažno osuđen na doživotni zatvor.

General Ler je u brojnim tekstovima još tokom rata opisivan kao „možda i najveći balkanski zločinac nacističke Njemačke“. Skoro četiri decenije poslije smrti, njegovo ime ponovo je izronilo kao medijska tema prvog reda. Januara 1986. prvi put je pisano o spomen-ploči u njegovu čast na zidu Vojne akademije u Beču (postavljena godinu ranije, 1985). Povod je nađen u činjenici da je general Ler bio komandant prve austrijske vazduhoplovne jedinice (osnovane 1935. godine). Na početku je bio samo jedan novinski tekst u kojem je pisano „o nepostojanju instinkta i sposobnosti nekih pojedinaca u armiji da uče od prošlosti“, da bi ova tema ubrzo postala opšte društveno i javno pitanje tadašnje Austrije.

Screenshot/BHRT

Vjerovatni povod za ovaj slučaj bila je mnogo veća rasprava, ne samo u Austriji već i širom svijeta. Nekadašnji generalni sekretar UN Kurt Valdhajm tada se kandidirao za predsjednika Austrije u sjeni „tek otkrivenih“ dokaza da je počinio ratne zločine u Jugoslaviji i Grčkoj tokom Drugog svjetskog rata. Valdhajm je, kao obavještajni oficir, upravo bio u štabu generala Lera. Iako su dokazi o Valdhajmovim ratnim zločinima postali javni, birači su ga izabrali za predsjednika Austrije na narednih šest godina (do 1992). Sjedinjene Američke Države i Velika Britanija zabranile su mu ulazak u ove zemlje i ta se odluka nikada nije promijenila. Valdhajm je umro 2007.

Sredinom januara 1986. tema o spomen-ploči generala Lera postala je javna. Nije bilo nijednog austrijskog značajnijeg lista koji se o tome nije oglasio. Izvještač zvanične jugoslavenske novinske agencije Tanjug posebno je naglasio komentar Volksstimme (lista KP Austrije): „Ko stoji iza starih nacista, stajaće i iza novih.“ Spomen-ploča Aleksandru Leru stajala je na svom mjestu trideset godina, sve do februara 2015, kada je demontirana.

General Mladić je, za većinu Srba, još uvijek ratni heroj, jedna od najvećih nacionalnih ličnosti. U njegovom zavičaju, Kalinoviku, jedan od ratnih saboraca pred kamerama javne televizije, povodom pravosnažne presude o doživotnoj kazni zatvora Ratku Mladiću, ukratko je objasnio ovu jednačinu: „Uzeli su nam orla, ostalo je gnijezdo“.

U tom ključu treba čitati informaciju iz Banjaluke o najnovijem Mladićevom muralu naslikanom na jednom gradskom zidu i šutnju o tome. Jedno je sigurno: nema društva u svijetu koje se lako izborilo sa svojim ratnim zločinima. Ono što je problem u entitetu Republika Srpska jeste to što vlastito ratno naslijeđe nikada nije bilo predmet javne rasprave, već samo prošlost koja se ne dovodi u pitanje.  

___